Plany - park miejski w Krakowie

Plany w Krakowie (fot. Wizzard, CC 3.0)

Planty w Krakowie są unikatowym parkiem miejskim o powierzchni około 21 hektarów. Utworzono je na miejscu dawnych fortyfikacji miejskich, które zaczęto rozbierać, gdy Kraków w 1815 roku stał się stolicą niepodległego państewka, czyli Rzeczpospolitej Krakowskiej. Rozpoczęła się wówczas modernizacja miasta, której celem miała być przebudowa średniowiecznego układu urbanistycznego i większa otwartość na nową przestrzeń. Rozebrano niemal całe mury i baszty, pozostawiając jedynie krótki odcinek od ul. Szpitalnej do ul. św. Jana wraz z Bramą Floriańską, trzema basztami i Barbakanem. Nazwa planty pochodzi od słowa splantować, czyli wyrównać powierzchnię. W tym przypadku równano ją po rumowisku pozostawionym po rozbiórce dawnych, obronnych fortyfikacji.

Powstanie parku

W roku 1817 Feliks Radwański – architekt, profesor Jagiellonki i senator Rzeczpospolitej Krakowskiej złożył w Senacie Wolnego Miasta Krakowa projekt stworzenia dostępnych publicznie ogrodów miejskich. Pierwsze roboty ziemne rozpoczęły się pięć lat później. Ostateczny kształt plany w Krakowie zawdzięczają społecznikowi i ziemianinowi, Florianowi Staszewskiemu, który po śmierci pomysłodawcy kierował robotami. Założył on także fundację, której zadaniem była opieka nad parkiem, jego utrzymanie i rozwój.

Fontanna na plantach - mała architektura

Fontanna na plantach (fot. Rj1979, CC 3.0)

Planty rozwijały się z roku na rok. Utworzona w 1871 roku komisja plantacyjna postanowiła, że będą je zdobić pomniki. Park stał się obowiązkowym miejscem spacerów i spotkań mieszkańców miasta. Organizowano tu także uroczystości narodowe. Symbolem odrodzenia państwa polskiego było posadzenie Dębu Wolności w 1919 roku. Niemiecka okupacja w czasie II wojny światowej doprowadziła do dewastacji parku. Zniszczono sporą cześć roślinności i zrabowano metalowe elementy małej architektury.

W czasach PRL planty nie interesowały włodarzy miasta. Był to zwykły, nieco zaniedbany park miejski. Dopiero w latach 80-tych ubiegłego wieku zaczęto myśleć o rewitalizacji tego miejsca. Powstał projekt profesora Janusza Bogdanowskiego, oparty na archiwalnych fotografiach, przedstawiających czasy przedwojennej świetności.

Pomnik Jana Matejki na plantach

Pomnik Jana Matejki (fot. Zygmunt Put, Public Domain)

Magiczny spacer po krakowskich plantach jest okazją do zwiedzenia pomników, które pojawiały się tutaj po każdej patriotycznej rocznicy. Pierwszym był pomnik upamiętniający Floriana Staszewskiego. Idąc w kierunku Wawelu od Dworca Głównego mija się pomniki Michała Bałuckiego, Bojana, królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły, Lilii Wenedy, Artura Grottgera, Mikołaja Kopernika, Grażyny i Litawora oraz Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Ostatnim pomnikiem, który ozdobił planty w 2007 roku, jest rzeźba fontanna, poświęcona Fryderykowi Chopinowi. Projekt wykonany przez Marię Jaremę w 1949 roku, przedstawiający fortepianowe młoteczki uderzające o wodne struny, doczekał się realizacji po dziesięcioleciach.