Zabytkowy Kościół św. Krzyża mieście się w Krakowie na starym mieście na placu Świętego Ducha 2. Przy placu mieści się też Teatr im. Juliusza Słowackiego. Gotycka bryła kościoła jest jedną z najczystszych stylowo budowli w Krakowie. Prosta, kwadratowa nawa, prostokątne prezbiterium i kwadratowa wieża górująca nad dwoma przylegającymi do niej kaplicami. Do budowy kościoła wykorzystano głównie kamień i cegłę, materiały dominujące w gotyckim stylu budowlanym. Obecny kościół został wybudowany w XIV wieku, natomiast pierwotny, drewniany stał tutaj już w wieku XII.
Zwiedzanie kościoła
U nasady wieży, za wejściem do kościoła, znajduje się kruchta, która pierwotnie była otwarta z trzech stron. Obecnie po obu stronach znajdują się kaplice, po prawej Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej wybudowana w 1642 roku, a po lewej Kaplica Świętego Andrzeja z XVI wieku. W kruchcie znajduje się też dawna umywalnia kapłańska z 1581 roku, bogato rzeźbiona, która obecnie służy jako kropielnica. Do nawy głównej przechodzimy przez drzwi z zachowanymi, XIV wiecznymi okuciami oraz zamkiem pochodzącym z XVII wieku.
Nawa ma kształt kwadratu ze sklepieniem palmowym opartym na jednym filarze, od którego rozchodzą się promieniście żebra podtrzymujące dach. Takie ukształtowanie sklepienia ma symboliczną wymowę odnoszącą się do rajskiego drzewa – Drzewa Życia. Efekt ten wzmacniają malowidła na sklepieniu o tematyce roślinnej.
Wnętrze nawy ozdobione jest malowidłami, niestety tylko jedno z nich, powstałe w XVI wieku, zachowało się w oryginale. Jest to fragment z cyklu Męki Pańskiej, który znajduje się w południowo – zachodnim narożniku nawy. Pozostałe są XIX wiecznymi rekonstrukcjami, z których część skopiował w skali 1 : 1 Stanisław Wyspiański. Jego kopie posłużyły później do odtwarzania obecnej polichromii. Jednym z najbardziej interesujących obrazów jest tzn. „Zwierciadło Grzesznika”.
Prezbiterium i ołtarz główny
Prezbiterium to najstarsza część kościoła wzniesiona w już w XIV wieku. Do jego budowy wykorzystywano kamień, który został z wznoszonych murów obronnych. Później budowę przerwano a kiedy ponownie je rozpoczęto używano już cegły – stąd część kościoła jest kamienna a część ceglana.
Sklepie prezbiterium, podobnie jak nawy zdobią malowidła o motywach roślinnych. Zworniki sklepienia ozdobione są herbami i inskrypcjami. Znajdziemy między nimi herby Sforzów, Duchaków czy Bonerów, pozostałe związane są z osobami, które przyczyniły się do odbudowy kościoła po wielkim pożarze Krakowa w 1528 roku. Warto też zwrócić uwagę na stalle znajdujące się w tej części kościoła wykonane około 1700 roku.
Ołtarz został wykonany w XVIII wieku, ale zawiera też elementy pochodzące z XVII. Znajduje się tam wielki krucyfiks na tle namalowanego krajobrazu przedstawiającego wyobrażenia słońca i księżyca. Po bokach ołtarza stoją posągi patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława oraz figury Matki Boskiej i św. Jana.
W kościele znajdują się jeszcze dwa ołtarze w nawie. Po prawej stronie Ołtarz Matki Boskiej z 1630 roku wykonany przez krakowskiego snycerza Baltazara Kuncza. Obraz prezentuje Matkę Bożą z Dzieciątkiem wykonany w typie ikonograficznym. Po lewej stronie znajduje się Ołtarz Świętej Rodziny pochodzący z drugiej połowy XVII wieku. Główny obraz przedstawia Nauczanie Maryi a uzupełniające św. Cecylię i św. Rodzinę.
Poza tym warto obejrzeć chrzcielnicę gotycką odlaną w brązie z 1420 roku. Stalle znajdujące się pod miejscem dla chóru muzycznego, który sam w sobie warty jest obejrzenia. Za chórem znajdują się też XVII wieczne organy barokowe.
Pomysł na muzeum
Proboszcz parafii św. Krzyża Paweł Kubani wpadł na pomysł aby w piwnicach budynku plebani stworzyć przykościelne muzeum. Sam budynek jest najstarszym, zachowanym budynkiem mieszkalnym w Krakowie. Budynek plebani zachował taki wygląd jaki miał po budowie w XIV wieku. Pierwotnie służył jako siedziba wartowników, później zamieszkiwały go siostry zakonne a po kasacie zakonu duchaków przemianowano go na plebanię.
W muzeum miałyby się znaleźć eksponaty związane z historią tego budynku, cenne pamiątki po zakonie duchaków. Jednak proboszcz na razie nie chce mówić więcej o szczegółach. Pomysł dopiero się krystalizuje. Jeżeli takie muzeum by powstało to byłoby pierwszym przykościelnym muzeum w Krakowie. Podobne muzea działają na terenach Hiszpanii czy we Włoszech.